 |
Κατά τους Μινωικούς αιώνες (2800-1100 π.Χ.) ο σημαντικότερος οικισμός είναι εκείνος του λόφου του Καστελιού των Χανιών. Κατοικίες βρέθηκαν και στη Ντέμπλα Βαρυπέτρου, στα Νέα Ρούματα, στα Κεραμειά, στα Περβόλια, στις Στέρνες Ακρωτηρίου, στο Μόδι, στα Νεροκούρου, στα Νοπήγια, στη Φαλάσαρνα, στην Καληδονία και στο Ραβδούχα και στο Καστέλι Κισάμου, στο Στύλο και στο Σαμωνά Αποκορώνου. Κατά τη Μεσομινωική περίοδο (2000-1550 π.Χ.) ο οικισμός των Χανιών αναπτύσσεται σε κέντρο γεωργίας, εμπορίου και ναυτιλίας. Στην ακμή του όμως φτάνει κατά την Υστερομινωική περίοδο (1550-1100 π.Χ.), οπότε έχομε πολεοδομικό σχέδιο με οικοδομικά τετράγωνα και πλούσιες και φροντισμένες κατοικίες, κάποτε διώροφες.
Το 1450 π.Χ πυρκαγιά, ίσως λόγω πολέμου, καταστρέφει τον οικισμό του Καστελιού, τμήματα του οποίου όμως συνεχίζουν να κατοικούνται και αργότερα. Κατά την Υστερομινωική ΙΙΙ ή Μυκηναϊκή περίοδο (1400-1100 π.Χ) όλος ο νομός παρουσιάζει άνθηση και τα Χανιά εξελίσσονται σε εμπορικό κέντρο με σχέσεις με την Πελοπόννησο, τη Βοιωτία, την Κύπρο, τη Φοινίκη και την Αίγυπτο. Η παρουσία των Μυκηναίων εκδηλώνεται στην αρχιτεκτονική και στην κεραμική. Κατά τον 12ο αιώνα οι περισσότεροι οικισμοί εγκαταλείπονται ίσως λόγω παρακμής, σε συνδυασμό με την εμφάνιση των «λαών της θάλασσας»Με την έναρξη της εποχής του Σιδήρου (1η χιλιετία π.Χ) έρχονται οι Δωριείς που επικρατούν και συγχωνεύονται με τους παλαιούς κατοίκους. Αρχίζει η γεωμετρική περίοδος και ιδρύονται οι πόλεις-κράτη. Κατά τον 5ον αιώνα οι πόλεις ισχυροποιούνται, στην ακμή τους όμως φτάνουν κατά τους Ελληνιστικούς χρόνους (323-69 π.Χ.), παρά τους μεταξύ τους πολέμους. Σημαντικές πόλεις είναι η Κυδωνία, η Πολίχνη, το Πέργαμον και η Κεραία στη επαρχία Κυδωνίας, η Πολυρρήνεια, το Ιναχώριον, η Φαλάσαρνα και η Κίσαμος στην ομώνυμη επαρχία, η Απτέρα, τα Αμφίμαλα και η Υδραμία στον Αποκόρωνα, η Έλυρος, η Λισσός, η Συία, η Κάντανος και η Υρτακίνα στο Σέλινο, η Ανώπολις, η Αραδήν, το Ποικιλάσιον και η Τάρρα στα Σφακιά.
Το 69-67 π.Χ. οι Ρωμαίοι κατακτούν την Κρήτη, η ακμή όμως των κρητικών, πόλεων συνεχίζεται και κατά την εποχή της Pax Romana. Το 58 μ.Χ. ο μαθητής του Αποστόλου Παύλου Τίτος γίνεται ο πρώτος Επίσκοπος Κρήτης. Με το τέλος του 4ου μ.Χ. αιώνα έχει εκχριστιανιστεί όλο το νησί και υπάγεται στο Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος, που εξελίσσεται στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία.
Το 823 ή 824 μ.Χ. οι Σαρακηνοί καταλαμβάνουν την Κρήτη, οπότε καταστρέφονται πολλές παράλιες πόλεις του νομού. Το 961 μ.Χ. ο Νικηφόρος Φωκάς ελευθερώνει το νησί. Για να ενισχυθεί ο συρρικνωμένος πληθυσμός ο Φωκάς εγκαθιστά σε χωριά της Κρήτης στρατιώτες του και εποίκους από την ηπειρωτική Ελλάδα και τη Μ. Ασία. Κληρικοί και ιεραπόστολοι , όπως ο Ιωάννης ο Ξένος, χτίζουν ναούς και ενισχύουν το χριστιανικό φρόνημα των κατοίκων. Το 1082 το Βυζάντιο, κατά την παράδοση, εγκαθιστά στο νησί τα 12 Αρχοντόπουλα που αποτέλεσαν τη βάση της αριστοκρατίας, ιδίως στη δυτική Κρήτη.
Το 1204 με την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους η Κρήτη περιέρχεται στους Βενετούς, που ως το 1211 ερίζουν με τους Γενουάτες για την κατοχή της. Η πλήρης όμως κυριαρχία τους στην περιοχή των Χανιών συντελείται μόλις το 1252, οπότε μοιράζουν τα κτήματα σε αποίκους από τη Βενετία, ανοικοδομούν την πόλη και την ορίζουν ως έδρα του Ρέκτορα (διοικητή) του νομού.
Οι Βενετοί ενισχύουν το καθολικό στοιχείο, καταργούν τους ορθόδοξους επισκόπους και καταπιέζουν τον ντόπιο πληθυσμό, ο οποίος με την υποστήριξη κυρίως των Παλαιολόγων της Κωνσταντινούπολης επαναστατεί συχνά: (1211, 1219, 1224, 1228-33, 1272-78, 1283-1289, 1332,1341, 1363-1364, 1365). Με την κατάλυση όμως του Βυζαντίου το 1453 εκλείπει το στήριγμα των επαναστατών. Η επικράτηση των Τούρκων στο Αιγαίο και η απώλεια της Κύπρου το 1570, αλλάζουν τη συμπεριφορά των Βενετών προς τον ελληνικό πληθυσμό της Κρήτης, για να τον έχουν με το μέρος τους σε μια μελλοντική σύγκρουση με τους Τούρκους. Γι' αυτό και η μόνη μεγάλη επανάσταση κατά τους αιώνες 15ο -17ο είναι του Καντανολέου το 1527. Η νέα κατάσταση συντελεί στην προσέγγιση Βενετών και ντόπιων, στην ανάπτυξη της αστικής τάξης, στη βελτίωση της οικονομίας και στη δημιουργία της λογοτεχνικής και καλλιτεχνικής άνθησης, που είναι γνωστή ως Κρητική Αναγέννηση. Στο νομό Χανίων χτίζονται ή ανακαινίζονται ορθόδοξες μονές, δρουν διαπρεπείς κληρικοί και λόγιοι και εμφανίζονται αξιόλογοι αγιογράφοι.
Το 1645 αποβιβάζονται οι Τούρκοι στη Γωνιά Κισάμου και μετά δίμηνη πολιορκία κυριεύουν τα Χανιά. Αρχίζει τότε η περίοδος της Τουρκοκρατίας με εξισλαμισμό ενός μέρους του πληθυσμού, διαρπαγή των πεδινών γαιών και περιορισμό της ελευθερίας των «ραγιάδων».
Το 1770 ο Δασκαλογιάννης επαναστατεί τα Σφακιά με προτροπή της Ρωσίας. Η υπόλοιπη Κρήτη όμως δεν εξεγείρεται, η επανάσταση καταστέλλεται, και καταστρέφονται τα χωριά της επαρχίας.
Το 1821 η Κρήτη μετέχει στη μεγάλη επανάσταση με σημαντικές νίκες και περιορισμό των Τούρκων στα φρούρια. Ο Χουσεΐν μπέης όμως με αιγυπτιακό στρατό νικά σε μια σειρά μαχών τους Κρήτες και περιορίζει τη δράση τους σε κλεφτοπόλεμο (1823-1824). Με την κατάληψη της Γραμπούσας το 1825 αρχίζει μια νέα επαναστατική περίοδος που αν και διαρκεί ως το 1830, η Κρήτη δεν συμπεριλαμβάνεται στο ιδρυόμενο ελληνικό κράτος. Δίνεται στην Αίγυπτο ως αμοιβή για τη βοήθειά της προς την Τουρκία.
Κατά το διάστημα της αιγυπτιακής διοίκησης (1830-1841) επιβλήθηκε βαριά φορολογία στο λαό, ο οποίος δεινοπαθούσε από τις αυθαιρεσίες των Αιγυπτίων. Με την επάνοδο της Κρήτης στην Τουρκία ξεσπά επανάσταση, η λεγόμενη «του Χαιρέτη» (1841), που καταστέλλεται με ισχυρές δυνάμεις. Το 1850 μεταφέρεται η έδρα του Τούρκου διοικητή από το Ηράκλειο στα Χανιά.
Τον Απρίλιο του 1858 πέντε χιλιάδες ένοπλοι Κρήτες συγκεντρώνονται στα Μπουτσουνάρια και ζητούν κατάργηση των καταπιεστικών μέτρων (κίνημα του Μαυρογένη). Η Πύλη αναγκάζεται να ικανοποιήσει τα περισσότερα αιτήματά τους.
Το 1866 αρχίζει η δεύτερη μεγάλη επανάσταση που διαρκεί ως το 1869, με κορυφαίο γεγονός την ανατίναξη της μονής Αρκαδίου. Η επανάσταση αυτή ανάγκασε τους Τούρκους να προβούν σε διοικητικές μεταρρυθμίσεις (Οργανικός Νόμος). Το 1878 νέα εξέγερση έχει ως αποτέλεσμα τη Σύμβαση της Χαλέπας, που παραχωρεί σημαντικά προνόμια στους Κρήτες και διορίζει Χριστιανό διοικητή του νησιού. Το 1889, η Τουρκία λόγω κομματικών διαιρέσεων του χριστιανικού πληθυσμού, και της μονομερούς κήρυξης της Ένωσης από μερίδα επαναστατών, καταργεί πολλά από τα προνόμια. Ακολουθεί μια πενταετία τρομοκρατίας και καταπιέσεων που οδηγεί το 1895 τους Κρήτες πάλι σε επανάσταση υπό την ηγεσία της Μεταπολιτευτικής Επιτροπής και με στόχο την αυτονομία του νησιού. Οι ήττες των Τούρκων στο Βάμο προκαλούν εκ μέρους τους σφαγές στα Χανιά (11 Μαΐου 1896) και σε άλλες περιοχές του νομού που σταμάτησαν με την παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων.
Με την νέα σφαγή και την πυρπόληση της χριστιανικής συνοικίας στα Χανιά στις 23 και 24 Ιανουαρίου του 1897, η επανάσταση των Κρητών αναζωπυρώνεται με σκοπό πια την ένωση με την Ελλάδα. Η ελληνική κυβέρνηση στέλνει στην Κρήτη εκστρατευτικό σώμα 1500 ανδρών που μετά τις πρώτες επιτυχίες του οι Δυνάμεις του απαγορεύουν να πλησιάσει στα Χανιά. Η άρνηση των Επαναστατών στο Ακρωτήρι να συμμορφωθούν προς τις υποδείξεις των Ευρωπαίων ναυάρχων προκαλεί τον βομβαρδισμό τους από τα πολεμικά των Δυνάμεων (9 Φεβρουαρίου 1899). Η ήττα της Ελλάδας στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 και η άρνηση των Ευρωπαίων να δεχτούν την ένωση αναγκάζει τον Ελευθέριο Βενιζέλο και τους άλλους ηγέτες της επανάστασης να δεχτούν τη λύση της αυτονομίας.
Τον Δεκέμβριο του 1898 έρχεται στα Χανιά ο πρίγκιπας Γεώργιος της Ελλάδας ως εντολοδόχος των Μεγάλων Δυνάμεων και κυβερνήτης της αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας. Η αντίθεσή του με τον Βενιζέλο στον τρόπο διοίκησης της Κρήτης και στο θέμα της ένωσης προκαλεί την επανάσταση του Θερίσου (1905) είχε ως αποτέλεσμα την αποχώρηση του πρίγκιπα και την αντικατάστασή του από τον Αλέξανδρο Ζαΐμη. Η εκλογή του Βενιζέλου ως πρωθυπουργού της Ελλάδας το 1910 και οι νικηφόροι Βαλκανικοί Πόλεμοι το 1912-13 ανοίγουν το δρόμο στην ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, που επισημοποιείται με την ύψωση της ελληνικής σημαίας στο Φιρκά των Χανιών την 1η Δεκεμβρίου του 1913.
Από τότε η Κρήτη, ως τμήμα του ελληνικού κράτους, συμμετέχει στις περιπέτειες του Ελληνισμού. Στις 20 Μαΐου του 1941 δέχεται την εισβολή των Γερμανών αλεξιπτωτιστών. Μετά από ηρωική άμυνα 10 ημερών, όπου, εκτός από τα Βρετανικά και Ελληνικά στρατεύματα έλαβαν μέρος και Κρήτες πολίτες με πρωτόγονα όπλα, το νησί υποτάχθηκε και δοκίμασε μια σκληρή κατοχή με εκτελέσεις, ομηρίες και καταστροφές χωριών. Παρ' όλα αυτά ανταρτικά σώματα πολέμησαν τον κατακτητή ως τον Ιούλιο του 1945, οπότε έφυγαν και οι τελευταίοι Γερμανοί από την περιοχή των Χανιών.
Γιώργης Μανουσάκης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου