Το αντιπροσωπευτικό μουσικό όργανο της Κρήτης είναι η ξακουστή Λύρα. Η Λύρα είναι έγχορδο όργανο φτιαγμένο από ξύλο και αποτελείται από 3 χορδές, παλιότερα 4, οι οποίες δημιουργούν τις νότες με την βοήθεια ενός δοξαριού.Η λύρα συνοδεύεται από ένα άλλο όργανο, το λαούτο. Το λαούτο είναι και αυτό έγχορδο και παίζεται με πένα ή με τα δάκτυλα και κρατάει το πάσο όπως λέγεται στην μουσική γλώσσα. Υπάρχουν κι άλλα παραδοσιακά όργανα όπως το ούτι, η ασκομπαντούρα, και το χαμπιόλι. Ο μουσικός σκοπός που βγαίνει μέσα από την λύρα συνοδεύεται από το τραγούδι τους λυράρη.
" Τα όρη κάνουνε βοσκούς και το κρασί μπεκρήδες
και το σχολειό γραμματικούς κ' η λύρα μερακλήδες "
και το σχολειό γραμματικούς κ' η λύρα μερακλήδες "
Υπάρχουν 3 κατηγορίες τραγουδιών στην Κρήτη : Τα ριζίτικα, οι μαντινάδες και τα ιστορικά.
Μαντινάδες : Η κρητική μαντινάδα είναι το πιο διαδεδομένο μουσικό είδος στην Κρήτη. Οι μαντινάδες είναι δίστιχα δεκαπεντασύλλαβα με περιεχόμενο κυρίως τον έρωτα, την σάτιρα, την ιστορία κ.α. Οι λυράρηδες πολλές φορές αυτοσχεδιάζουν μαντινάδες και αυτό δείχνει την ικανότητα τους. Παρόμοιο είδος με την μαντινάδα είναι οι "ρίμες" που αποτελούνται από δεκαπεντασύλλαβους ομοιοκατάληκτους στίχους και με περιεχόμενο όμοιο με αυτό της μαντινάδας.
" Ο κρητικός σα στολιστεί και βάλει τα καλά του
ούλος ο κόσμος χαίρεται την τόση λεβεντιά του "
ούλος ο κόσμος χαίρεται την τόση λεβεντιά του "
Ριζίτικα : Τα ριζίτικα τραγούδια τα συναντάμε στην Δυτική Κρήτη, κυρίως στις ρίζες (εξού και ριζίτικα) των Λευκών ορέων. Τα ριζίτικα χωρίζονται σε δυο κατηγορίες στα ριζίτικα της τάβλας και στα ριζίτικα της στράτας. Τα ριζίτικα της τάβλας (τραπέζι) τραγουδιόνται χωρίς όργανα γύρω από το τραπέζι. Τα τραγούδια της στράτας συνοδεύονται από όργανα και τραγουδιόνται στο δρόμο (στράτα), κυρίως όταν πηγαίνουν να πάρουν την νύφη από το σπίτι της για το γάμο.
Ιστορικά : Τα ιστορικά τραγούδια αφηγούνται τον ηρωισμό, την αγωνιστικότητα και την περηφάνια του κρητικού λαού. Επίσης μαρτυρούν την πολυτάραχη ζωή του νησιού και τους αγώνες που έδωσαν οι κρητικοί για την λευτεριά του τόπου τους.Η μουσική και τα τραγούδια συνοδεύονται και από τον κρητικό χορό. Οι χοροί της Κρήτης εκφράζουν την λεβεντιά του κρητικού λαού. Οι χοροί στην Κρήτη έχουν τις ρίζες τους στην αρχαιότητα και θεωρούνται εξέλιξη του λατρευτικού λαβυρινθιακού χορού όπου ο Θησέας μετέφερε στην Ηπειρωτική Ελλάδα, όπου και χορεύονταν σε ανάμνηση της νίκης του πάνω στον Μινώταυρο. Σήμερα στην Κρήτη υπάρχουν πέντε είδη χορού : ο σιγανός, ο πεντοζάλης, ο συρτός, ο καστρινός και η σούστα.
{mmp3}siganos.mp3{/mmp3}Σιγανός : Χορεύεται με τα χέρια πλεγμένα στους ώμους και αποτελεί την εισαγωγή στον πεντοζάλη. Τα βήματα είναι όμοια με του πεντοζάλη αλλά σιγανά και απαλά. Ο χορός χορεύεται και από άντρες και από γυναίκες.
{mmp3}pentozal.mp3{/mmp3}Πεντοζάλης : Το όνομα του οφείλεται στα πέντε βήματα (ζάλα) τα οποία επαναλαμβάνονται και γίνονται δέκα. Είναι παρόμοιος με τον χορό "πυρρίχιο", πολεμικό χορό των αρχαίων Ελλήνων. Οι χορευτές, που είναι και άντρες και γυναίκες, είναι πιασμένοι από τους ώμους με τα χέρια τεντωμένα.{mmp3}sirtos.mp3{/mmp3}Συρτός : Ο συρτός ονομάζεται αλλιώς και Χανιώτικος. Έχει διάφορες παραλλαγές σ'ολόκληρο το νησί ενώ χορεύεται και στην Ηπειρωτική Ελλάδα. Χορεύεται από άντρες και γυναίκες, οι οποίοι είναι πιασμένοι χέρι - χέρι στο ύψος του ώμου. Είναι ήπιος χορός αλλά με πολλές φιγούρες από τον πρώτο χορευτή.
{mmp3}malev.mp3{/mmp3}Καστρινός : Το όνομα του προέρχεται από το Μεγάλο Κάστρο, το Ηράκλειο. Εναλλακτική ονομασία του χορού είναι πηδηχτός ή Μαλεβιζιώτικος. Χορεύεται μόνο από άντρες και έχει οκτώ βήματα.{mmp3}sousta.mp3{/mmp3}Σούστα : Το όνομα του χορού οφείλεται στο ρυθμικό ανεβοκατεβάσματα του κορμιού. Χορεύεται από άντρες και γυναίκες (σε ζευγάρια) αντικριστά και έχει ερωτικό χαρακτήρα. Αποτελείται από 6 βήματα.
Εκτός από τους 5 αυτούς χορούς υπήρχαν και άλλοι όπως ο απανωμερίτης, ο κατσιμπαρδιανός, κ.α αλλά έχουν πάψει εδώ και χρόνια να χορεύονται.
